Revolutie in de Lage Landen (1565-1588)

Verbond der Edelen (1565-1567)

Geplaatst door thegeorgeindex on

Wie was betrokken bij dit (allicht meest fundamentele) historische moment in de Lage Landen? Na een korte historische context en een lijst van bronnen volgt hier een inventaris van de Verbonden Edelen.

Dit project is een onderdeel van een collectie projecten inzake de Revolutie in de Lage Landen (1565-1588).

(Illustratie: Le Compromis des nobles en 1566., par Édouard de Biefve – Collection: Musée des Beaux-Arts de Liège)

The Compromise of Nobles project makes part of this collection of projects… about the Dutch Revolt (1565-1588). See below for a brief project description in English.

 

Over het project…

De meest recente inventaris is nu reeds meer dan 220 jaar oud. Jona Willem te Water publiceerde tussen 1776-1796 zijn vierdelige werk “Historie van het verbond en de smeekschriften der Nederlandsche edelen…”. In 1886 bekeek Arnoldus Johannes Andreae deze inventaris kritisch, onderzocht diverse bronnen, en besteedde meer bepaald aandacht aan de Friese deelname in het Verbond.

De Verbonden Edelen betreden het paleis van Margaretha van Parma, 5 april 1566
De Verbonden Edelen betreden het paleis van Margaretha van Parma te Brussel, 5 april 1566

Tot op heden werd nooit getracht alle verbondene edelen in kaart te brengen EN hen genealogisch te identificeren. Nochtans heeft zo’n oefening een grote historische waarde, want het zou een licht werpen over hoe sociale en familiale relaties de organisatie van het verzet tegen de Spaanse heerschappij in de Lage Landen mogelijk maakten. En, geeft ook inzicht in hoe de nieuwe elites tot stand kwamen en hoe zij de aanzet gaven tot de Republiek in de noordelijke Lage Landen – en hoe zij de nieuwe structuren vorm gaven en konden bestendigen. Hierin vinden we dan trouwens ook de kiemen voor de daaropvolgende migratie van zuid naar noord.

Wat de identificatie van de verbonden edelen bemoeilijkt is het feit dat heel wat edelen omwille van hun veiligheid discreet bleven over hun deelname. Nochtans kan hun steun aan het verbond afgeleid worden uit hun deelname aan bijeenkomsten met de voornaamste protagonisten en uit getuigenissen die ons bereiken via tal van bronnen. Dit moet natuurlijk met de grootste historische zorg benaderd worden.

Na de historische omkadering volgt hieronder ook een lijst van de historische bronnen die ik bij mijn eigen onderzoek heb gehanteerd. In de lijst van edelen staan hyperlinks die leiden naar het genealogische profiel op een externe database.

The Compromise of Nobles
(Compromiso de los Nobles, Compromis des Nobles)

The Compromise of Nobles is a series of historical events that, together, became a defining moment in the history of the Low Countries. By formalizing their grievances against the Spanish rulers, a formidable coalition of nobles across the region set into motion a fundamental shift in politics across the continent. It ultimately led to the split between north and south in the Low Countries, and gave birth to the Dutch economic and cultural powerhouse – and its Golden Age.

The latest attempt to fully inventorize the nobles involved in the Compromise dates from the late 19th century. It has never been tried to place all members in a genealogical context. This project is a first step. It should be kept in mind that the effort is complicated by the fact that many nobles were not formally identified (for their own safety). But, their participation can be inferred from their participation in related events on the basis of a multitude of primary sources. This list will obviously cause debate, but such debate allows us to move closer towards historical veracity.

 

Historische context

Verbond der EdelenDe Lage Landen vielen binnen de politieke sfeer van Spanje. Onder de Spaanse Koning Filips II (vanaf 1556), wordt de politieke aanwezigheid van Spanje steeds sterker, en verliezen de steden en de heersende adel steeds meer hun privileges. Nieuwe belastingen werden ingevoerd om de Spaanse militaire operaties te financieren. Parallel daaraan winnen het calvinisme en andere ‘afwijkende’ overtuigingen steeds meer terrein – niet in het minst dankzij de influx van handelaren en kunstenaren in de welstellende Lage Landen. We zien op dat moment een verscherping van de inquisitie tegen de ketterij, wat door Filips II zowel als godsdienstig en als politiek instrument gehanteerd werd. Het ongenoegen in de Lage Landen nam zeer snel toe. Zowel katholieke als protestantse edelen besloten daarom hun bekommernissen en verzuchtingen aan de Spaanse koning aan te bieden, onder de vorm van ‘smeekschriften’. Honderden edelen sloten zich aan bij een Verbond dat zowat de hele Lage Landen uitstrekte. Hoewel Spanje beloofde de verzoeken te overwegen, evolueerde de toestand slechts zeer weinig. De onrust bleef, en met name de beeldenstorm in diverse steden zou de positie van Spanje nog verharden. Het Verbond der Edelen slaagde niet in het opzet. Sommige edelen draaiden bij in een poging tot verzoening. Anderen vluchtten naar andere landen. Sommigen trokken de zee op (‘watergeuzen’). De basis was gelegd voor een reeks gebeurtenissen die aanleiding zou geven tot de splitsing tussen noord en zuid, het ontstaan van de republiek in het noorden, de 80-jarige oorlog, en het definitieve vertrek van Spanje uit de Lage Landen.

Bronnen

Hieronder de gehanteerde bronnen waaraan de onderstaande lijst ontleend is.

  • Jona Willem te Water (1740-1822) : Historie van het verbond en de smeekschriften der Edelen ter verkrijging van vrijheid in den Godsdienst en Burgerstaat (1776-1796)
    • Lijst A – Lijst van 104 edelen uit Brabant, Gelderland en Holland. Oorspronkelijke lijst van 104 edelen, met hun namen eigenhandig geschreven. Locatie: Register- en Leenkamer van Holland te Den Haag.
    • Lijst B – Lijst van 41 edelen uit delen uit Brabant, Henegouwen, Artois, Holland, Namen, Luxemburg, Gelderland, Rijssel, Douai, Orchies, Doornik, Vlaanderen, Valkenburg en Limburg. Locatie: Register- en Leenkamer van Holland te Den Haag.
    • Lijst C – Lijst van 50 edelen uit Friesland. Afkomstig van prof. Petrus Wesseling (1692-1764), uit de archieven van Duco Martena van Burmania (1687-1746)
    • Lijst D – Lijst van 197 edelen. Afkomstig uit het archief van jonker Jan van Borsselen (1707-1764), vermoedelijk samengesteld door Frans van Mieris (1689-1763) op basis van de handschriften van jonker Matthys van der Houve (1577-c1647).
  • Pieter Christiaensz Bor (1559-1635) : Oorsprongh, begin en vervolgh der Nederlandsche oorlogen (1621)
  • Wouter van Gouthoeven (1577-1623) : D’oude Chronycke ende Historien van Holland (1620)
  • Franciscus van der Haer (c1550-1631) : Onpartijdighe verclaringhe der oorsaken des Nederlantsche oorloghs sedert t’jaer 1566 tot 1608 (1612)
  • Frederik van Inthiema (c1540-c1610) : Querela Hollandiae ad illustrem ac fortissimum heroem Guilielmum, comitem de Marck (1576)
  • Michiel van Isselt ( -d1597) : Historia sui temporis (1580)
  • Simon van Leeuwen (1626-1682) : Batavia Illustrata (1685)
  • Jacob Marcus (1702-1750) : Sententiën en indagingen van den hertog van Alba (1735)
  • Hans de Ries (1553-1638) : Historie der Martelaren ofte waerachtighe Getuygen Jesu Christi (1615)
  • Johan van Someren (1622-1676) : Herstelde Oudheyd ofte Beschrijving van Batavia (1657)
  • Famiano Strada (1572-1649) : De Bello Belgico decades duae (1632-1650)
  • Balthasar Venator (1594-1664) : Panegyricus Iano Grutero scriptus (1631)
  • Emo Lucius Vriemoet (1699-1760) : Athenarum Frisiacarum (1757)
  • Jan Wagenaar (1709-1773) : Vaderlandsche Historie (1749)
  • Jakob van Wesembeeck (1524-c1574) : Beschrijvingen van den Staat en voortgang der Religie in Nederland (1616)
  • Pier Winsemius (1586-1644) : De statu unitarum provinciarum oratio. Leeuwarden, 1618
  • R.C. Bakhuizen van den Brink : Studiën en Schetsen over vaderlandsche geschiedenis en letteren (1913)
  • Antwerpsch Chronykje 1500-1574 (gepubliceerd te Leiden door Pieter vander Eyk, in 1743)
  • Doodvonnis tegen Antoon van Stralen, burgemeester van Antwerpen (1569)

(Opmerking: de resultaten van de vergelijkende studie tussen al deze bronnen zijn vervat in een Excel lijst waarin het citeren van de namen der Edelen in de diverse werken wordt bevestigd)

 

De Verbonden Edelen

Plaats een reactie